“GGZ Drenthe heeft ruim 20 ervaringsdeskundigen in huis gehaald en toegevoegd aan de teams. We zijn allemaal hbo-opgeleide hulpverleners en kennen de ernstige psychische problemen uit eigen ervaring. Daardoor kunnen we een brugfunctie vervullen en een bijdrage leveren aan beleidsveranderingen.’’
‘Wat wij ‘ziekte’ noemen kan een enorme herstelpoging zijn’
De vroegere kijk op de patiënt was: eerst moeten we de psychiatrische ziekte behandelen, pas daarna kan hij of zij misschien weer andere rollen op zich nemen. De mens werd gereduceerd tot patiënt. Maar intussen zien we steeds meer hoe belangrijk het is om verschillende levensgebieden in beeld te brengen. Om te kijken of daar kracht in schuilgaat, die het mogelijk maakt om het leven naar tevredenheid in te richten, ook mét de aandoening.
De gedachte dat je eerst beter gemaakt moet worden om weer te kunnen functioneren mag ter discussie worden gesteld. Als je vanuit je eigen keuze en authenticiteit rollen kunt vervullen, dringt dit de patiëntrol goeddeels naar de achtergrond. Je bent zoveel meer dan alleen patiënt. Daar moet je dus in worden gezien en ondersteund in plaats van als zieke te worden behandeld, zoals nu nog veel gebeurt.
Het is ook heel belangrijk dat er met en niet over de patiënten wordt gesproken. Want er zijn snel aannames over het functioneren die uit een crisisbeeld worden gedestilleerd, maar een ziektetoestand , zoals een crisis, is niet maatgevend voor een mens. Het is prachtig dat de patiënt nu een stem krijgt bij monde van de ervaringsdeskundige, zodat de mythe van de zieke mens kan worden getackeld en verrijkt met menselijke verhalen.
Wij zijn hier komen werken op vraag van de organisatie, op vacatureruimte. Als zorgprofessionals worden wij betaald voor ons werk; GGZ Drenthe heeft hier ruimhartig voor gekozen. De functie heette tot voor kort ‘ervaringswerker’ en nu ‘ervaringsdeskundige’.
Niet iedereen heeft een goed beeld van onze functie. Er zijn nog steeds mensen die denken: ze zijn zelf ook patiënt geweest en willen nu wat voor de patiënten betekenen. Maar wij zijn mede ingeschakeld om vanuit beleid verandering richting herstelondersteunende zorg te monitoren en vorm te geven, dat is dus iets heel anders. Zelf zou ik dit werk niet willen doen zonder klankbord te kunnen zijn voor de organisatie.
Als je net begint is het lastig om je plek te vinden, voor mij is het wel een worsteling geweest. Ik heb eerst stage gelopen en heb geleidelijk aan geleerd wat ik vanuit mijn andere gezichtshoek wel en niet moet delen, op zo’n manier dat de andere professionals er iets mee kunnen. En je kunt pas echt invulling aan je functie geven in samenwerking met het team.
In mijn rol als ervaringsdeskundige probeer ik onder meer te bewerkstelligen dat de patiënt meer inzicht in zichzelf krijgt. Wat is er in zijn biografie, in zijn context gebeurd? Met dat inzicht kan hij daarvan proberen los te komen. Dan kan de zieke context ontwricht worden en zo kan er iets nieuws ontstaan. Daarmee krijgt de crisis een functie, een betekenis. Want wat wij ‘ziekte’ noemen kan juist een herstelpoging zijn: een gezonde impuls om uit een ziekmakende context los te breken. Daar bied ik dan begeleiding in.
Mensen kunnen na een tijd stabiel geweest te zijn ook weer terugvallen, dat is niet altijd te voorkomen. Maar je kunt wel zorgen dat de escalatie rondom die periode zo beperkt mogelijk blijft door in gesprek te gaan. Zodra iemand weer met de voeten op de aarde is, kun je bijvoorbeeld vragen: wat gebeurde daar nou eigenlijk? Wat was de mismatch, wat had je voor jezelf kunnen doen, of waar heb je behoefte aan? Dat laatste komt bij GGZ Drenthe tegenwoordig wel aan bod; mensen mogen meeschrijven aan het signaleringsplan om zelfzorg en zorg op maat in kaart te brengen.
Als ervaringsdeskundige vertolk je het patiëntperspectief tijdens multidisciplinair overleg. Onze overlegstructuur biedt niet altijd de ruimte voor de patiënten om voor zichzelf op te komen. Terwijl er grote beslissingen over hen genomen worden die verstrekkende gevolgen kunnen hebben voor als ze uit de klinische setting zijn. Als ervaringsdeskundige vervul ik dan een brugfunctie tussen patiëntperspectief en dat van de behandelaar.
Ervaringsdeskundigen worden uitgenodigd om aanvulling te geven op de klinische blik. Daarnaast stimuleren wij patiënten om hun eigen verhaal en hun stem te laten horen, en dit op waarde te schatten.
Vroeger dachten mensen: de dokter zal het wel bij het rechte eind hebben. Maar dat verandert en die behoefte is er onder artsen volgens mij ook minder. Artsen hebben tegenwoordig minder autoriteit dan vroeger en patiënten worden mondiger. Er is een tekort aan behandelaars, maar er is nu wel een nieuwe beroepsgroep in opmars, de verpleegkundig specialisten. Zij hebben diagnostische bevoegdheden en hebben oog voor de andere gebieden waarop een mens kan herstellen. Ze worden opgeleid om een bredere intake te doen en patiënten te bevragen op meer levensgebieden. Dat is heel hoopgevend, maar ik zou willen dat het sneller ging.
Wij doen ook dingen die vroeger wel konden, maar nu niet meer mogen. Ik heb wel eens -op verzoek van haarzelf- minuten lang zwijgend de hand van een vrouw vastgehouden die aangegeven had dat ze gek werd van al dat praten met hulpverleners. Vanuit de kaders van herstel en nabij zijn en aansluiten bij de beleving van de patiënt is dat in onze professie nog wel te overwegen, maar andere professies hebben van dat soort medemenselijkheid afscheid moeten nemen. Digitalisering, het afvinken van taken en het leveren van producten met codes hebben intrede gedaan in de onze sector. Daardoor missen we soms de ruimte om echt zorg te leveren. Iemand die naar het politiebureau moet voor verhoor, kun je niet meer laten vergezellen door een verpleegkundige, maar wel door een ervaringsdeskundige. Dat trekt me in de functie, het geeft veel betekenis, je sluit rechtstreeks aan bij de behoefte die de patiënt zelf heeft uitgesproken.
Ervaringsdeskundigen kennen de ernstige psychische problemen uit eigen ervaring; dat kan heel helpend voor patiënten zijn. ‘Wat fijn dat je het herkent’, zegt iemand dan tegen me. Als je in acute crisis bent, denk je: ik blijf altijd gek en dat zal je altijd aan me kunnen zien. Maar ik ben zelf zo gek als een deur geweest en dat kunnen ze niet zien.
Dat kan hoopgevend zijn, in die zin ben je dan een soort rolmodel. Je bent het levende bewijs dat het ook anders kan worden, dat het goed kan gaan en dat je dingen achter je kunt laten. “
Lees de verhalen van medewerkers over hun nieuwe manier van werken: